Mor Jade

Kimyasal Formül :  [Na(Al,Fe)Si2O6 klinopiroksen grubuna ait bir mineral olmakla beraber,ortaya çıkan örnekleri gerçekte tek bir kristalin yapı yerine jadeit-K-feldspat-lavsonit’den harmanlanmış mavi şist fasiyesine sahip mağmatik kayaç terkibindedir. Bu yüzden opak bir görünüşe, genelde açık morumsu-leylak renge sahiptir. En tipik lokasyon yeri, Bursa-Harmancık-Bektaşlar-Kanlıpınar'daki alandır.

Kristal yapısı : Monoklinik sistem

Sertlik: 6.5
 Renk: Soluk mor.

Özgül agırlık : 3.23  3.35, Ortalama 3.3 
 Şeffaflk : Opak
Lüminersans: Floresans göstermez. 
Yarılım : Kötü
 Parlaklık : Camsı (yağsı) 

Süstaşı ticaretinde kullanılan “jade” terimi, aslında iki minerale işaret eder; jadeit (piroksen grubu) (Na(Al,Fe)Si2O6) ve nefrit (amfibol grubu) [Ca2(Mg, Fe)5Si8O22(OH)2]]. Bununla beraber, jadeit, kimyasal bileşim açısından nefritten farklıdır ve oldukça doygun renk, daha yüksek derecede yarı saydamlık, daha yüksek sertlik ve camsı bir görünüm sergiler[8]. Üstün özelliklerinden dolayı, jadeit, sanat ve süstaşı koleksiyoncuları arasında “Jade” tercihi olarak kısa sürede nefritin yerine geçmiştir


Türkiye’deki bölgelerde rapor edilen ham yeşil jadeit oluşumlarının varlığı (maden yatakları) çok nadirdir. Avrupa’da Batı Alpler ve Avusturya, jadeit mineralinin ve jadeitik-jade malzemesinin (içeriğindeki bazı diğer minerallerle birlikte) ana kaynağı olarak görünür. Bununla beraber, mor renkli jade malzemesi, 1970’li yıllarda, Türkiye’de sadece bir bölgede bulunmuştur. Harmancık-Bursa bölgesini kapsayan jeolojik çalışmaların yüzeysel ve daha sonradan detaylı incelemeleri ortaya çıkarmıştır ki, bu kompakt malzeme kütlesi , Geç Mesozoyik yaşlı düzenli mavişist metamorfik kuşağı ile Erken Senozoyik yaşlı sokulum yapmış granodiyorit arasındaki sınırda yer alan bir metamorfik zona aittir. Malzemenin tonlarca miktarı ticari olarak çıkartılmış ve 1980’lerden itibaren “Türk mor jade’si” özel ismiyle yurtdışına ihraç edilmeye devam etmektedir. Bu nedenle, hem parlatılmış birçok mor jade süstaşı objesi hem de işlenmemiş süstaşı örnekleri dünya genelindeki müzelerde ve özel koleksiyonlarda, orijini sadece Türkiye’nin Harmancık-Bursa bölgesindeki maden yatağı olduğu kabul edilerek, halen muhafaza edilmektedir.
Mor jade örnekleri, Bursa ilinin, Harmancık ilçesinin, Akpınar köyü yakınındaki bölgeden toplanmıştır. Dünya çapındaki birçok bölgede yataklanmış yeşil ve beyaz renkli jade’ler çok eski zamanlardan beri bilinse de, süstaşı kalitesindeki mor jade içeren zengin maden yatağı yeri şimdiye kadar literatürde bildirilmemiştir. Bu nedenle, dünyanın tek bilinen mor jade kaynağı, jeolojik olarak incelenmiş bu bölge içerisinde bulunur. Mor jade malzemesinin en tipik ham blokları,  Akpınar yakınında yer alan, halen işletilmeyen sahadan elde edilmiştir. Kaba kristalinden ziyade ince taneli (finegrained) olan bu kütlesel malzeme , çeşitli süstaşı objeleri  olarak kesilmeye çok uygundur. 


Mor Jade Yatağının Jeolojisi Ve Oluşum Kökeni
 
Mor jade yatağının çevresindeki bölgenin jeolojisi, daha önce yapılan saha gözlemleri dikkate alınarak tekrar incelenmiştir. Harmancık-Bursa bölgesinin geniş ölçekte Mezozoik dönem boyunca Tetis Okyanusu ile birbirinden ayrılan iki farklı kıtasal kabuğa (Kuzey’de Sakarya ve Güney’de Anadolu-Toros bloğu) ait olan karmaşık jeolojik oluşumları gösterdiği belirlenmiştir. Ayrıca, Tersiyerin başlarında, bu iki karasal blok çarpıştıktan sonra, bölge Geç Alp Orojenezi ile tektonik olarak etkilenmiştir. Tavşanlı zonu olarak bilinen düzenli istifsel (coherent) kaya birimleri özellikle ilgi çekmiştir. Çünkü bu kayalar çalışmanın esas konusu olan mor jade malzemesi içerirler. Tavşanlı Zonu, dünyadaki en geniş ve en iyi korunmuş glokofan-lavsonit mavişist kuşaklarından birinden meydana gelmiştir. Kretase mavişistler, tektonik olarak bir Kretase okyanus genleşmesi kompleksi ve ofiyolit tarafından üzeri örtülmüş haldedir. Bu iki zonu ayıran birleşim, bir ana doğrultu atımlı fay ile temsil edilir. Buna göre, kuzeybatıdan (Orhaneli-Bursa) güney-doğuya (Tavşanlı-Kütahya) uzanan bölge, esas olarak, ana Neo-Tetis birleşmesinin güneyindeki bir mavişist metamorfik kompleks serisi ile örtülmüştür. Tam olarak, bölge, orojenik kuşak içinde bir mavişist zonu olarak şu an mevcut olan bir dalan kıtasal kabuğu temsil eder. Yayımlanan önceki çalışmalarda, bölge içinde iki önemli jeolojik görünüş – yaş ve birikimsel özellikler – saptanmıştır . İlki, mavişist metaklastik kayaların bazılarından alınan fengit Rb-Sr ve Ar-Ar verileri, yüksek basınç/yüksek sıcaklık (HP/LT) metamorfizması için, kompleksin Geç Kretase (80±5 Myö) olarak yaşlandırıldığını, göstermektedir. İkinci olarak, metamorfik kompleks, bir tektonik uyumsuzlukla bölünmüş, iki ana seriye ayrılmıştır; ilk seri, tabanda metapelitik şistler, ortada mermerler ve üstte de metabazitler, metaçörtler ve fillitlerden meydana gelir. Üstleyen ikinci seri, bazaltlar, radyolaryalı çörtler ve pelajik şeyllerden meydana gelir. Bazı araştırmacılar, Tavşanlı Zonu’nun, jadeit, lavsonit ve glokofanın bölgesel dağılımına sahip, dünyanın en geniş ve en iyi korunmuş glokofan-lavsonit mavişist kuşaklarından birini teşkil ettiğini belirtmiştir. Özellikle, zondaki mavişist metapelitleri jadeit, lavsonit, kloritoid ve glokofana sahiptir. Bu nedenle, mor jade’ler jadeit, K-feldspat ve lavsonit ihtiva eder. 










Özgül Ağırlık Ölçümleri  yoğun mor renkli kısım için 3,05, açık mor ve beyazımsı karışım renginin olduğu kısım için 3,02 ve beyazımsı ve sarımsı renkli kısım için 2,69 olarak ölçülmüştür 
Türk mor jade’nin bir kaya, minerallerin bir karışımı ve de saf jadeit olmadığını gösterir. Bununla birlikte, malzemenin bazı beyazımsı ve sarımsı kısımları süstaşı olarak kullanıma uygun olmaması nedeniyle, Türk mor jade’nin ortalama özgül ağırlık değeri 3.04’tür. Aslında, bu özgül ağırlık değeri, tüm dünyadaki jadeitten oluşmuş jade’ler için alışılmamış bir değerdir. Aksine, bu değer, nefritten oluşmuş jade’lere daha çok benzerlik gösterir. Literatürde, nefrit jade’lerin özgül ağırlık aralığı 2,90-3.02 olarak verilmiştir. Buna karşın, iyi bilinen jadeit jade’ler, 3.3-3.5 özgül ağırlık aralığına sahiptir. Türk mor jade’sinin tipik özgül ağırlığı, bu nedenle ayırt edici özelliğidir – nefritten biraz daha fazla ve jadeitten çok fazla düşüktür. Bu nedenle, hidrostatik terazi metodu, Türk mor jade’lerinin diğer doğal ve sentetik jade’lerden ayırt edilmesinde, güçlü bir aygıttır. 


Granitik kayalar içinde, yeşil-ve beyaz-renkli jadeit-jade oluşumu nadir bir olaydır. Buna rağmen, mor-renkli jade oluşumu, daha da nadirdir. Bu nedenle, granitler ve benzeri ana kayalar, tipik tekli-jadeit kristalizasyonunu [Na(Al,Fe)Si2O6] oluşturmak için, magmatizma sonrası ve ana kaya akışkanları tarafından yoğun tekrar kristalleşmeyi sonuçlayan, Na, Al, Fe ve nadir elementlerde zenginleşme ve birincil muskovit ve sodik-kireçli klinopiroksenlerin (örn: diyopsit) yer değiştirmesi ile şiddetli biçimde yeniden biçimlendirilmiştir. 

Diğer taraftan, Fe, Cr, Mn, Be, Cu, Nb, Ni, Pb ve Zn gibi bazı geçiş metal elementlerini, Ga gibi metaloid elementi ve La gibi nadir-toprak elementi gösteren kimyasal iz element analizinin sonuçları, bileşimsel iz elementlerin daha yüksek varlığının Türk mor jade’nin en önemli karakteristiklerinden biri olduğunu göstermektedir. Bunlardan bazıları, eşsiz mor rengin oluşumunda, dış kafes hataları olarak kesinlikle sorumludurlar. Daha önceki makalelerde[8] belirtildiği gibi, jadeit-jade’lerin tüm türlerinin renkleri, safsızlık elementlerinin mevcudiyetinden kaynaklanır. Örneğin, demir ve/veya kromun varlığı, minerale yeşil renk aşılar. Mangan, lavanta rengi sağlar. Buna rağmen, Türk jade’sinin eşsiz mor renklenmesi, daha karışık bir mekanizma yüzündendir, çünkü birçok geçiş metal renklenme ajanları bunun içinde mevcuttur. Mor renk oluşumunun açıklığa kavuşturulması için, ilave incelemeler gerekli olacaktır. 



Orhaneli yöresinde süstaşlarından Jadeit bulunmaktadır. Jadeit minerali Orhaneli ilçesinin Harmancık bucağının Bektaşlar köyü civarındaki tarlalarda bulunmaktadır. Bölgeye Balıkesir-Kütahya karayolu üzerindeki Harmancık'dan ya da Bursa Orhaneli üzerinden gidilebilir. Yeşilimsi-mor-beyaz renklerde olan jadeit, som yapı göstermektedir. Genelde çok iri, 1-2 m'lik yumrusal bloklar halindedir. Jadeit minerali volkanik kökenli fonolitin metamorfizması sonucu (Okay, 1998) oluşmuştur. Ancak arazide alüvyal çökeller içerisinde ayrılmış bloklar şeklinde gözlenmektedir.

 

-------------------------


 

Kimyasal Formül : [Na(Al,Fe)Si2O6 klinopiroksen grubuna ait bir mineral olmakla beraber,ortaya çıkan örnekleri gerçekte tek bir kristalin yapı yerine jadeit-K-feldspat-lavsonit’den harmanlanmış mavi şist fasiyesine sahip mağmatik kayaç terkibindedir. Bu yüzden opak bir görünüşe, genelde açık morumsu-leylak renge sahiptir. En tipik lokasyon yeri, Bursa-Harmancık-Bektaşlar-Kanlıpınar'daki alandır.